Odsetki od zasądzonych kosztów procesu cywilnego

W dniu 7 listopada 2019 r. weszła w życie ustawa z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.2019.1469 z dnia 6 sierpnia 2019 r.), która między innymi zmieniła przepis regulujący kwestię kosztów procesu, tj. art. 98 k.p.c., zgodnie z którym Strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu).

Do wejścia w życie ww. nowelizacji stronie wygrywającej proces nie przysługiwały odsetki za opóźnienie w zwrocie kosztów sądowych – kwestię tę rozstrzygnął jednoznacznie Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 20 maja 2011 r., sygn. III CZP 16/11, stanowiąc, iż: Przepis art. 481 § 1 k.c. (regulujący odsetki ustawowe) nie ma zastosowania do świadczeń pieniężnych zasądzonych prawomocnym orzeczeniem o kosztach procesu.Dotychczas oznaczało to, że podmiot wszczynający postępowanie, wykładał pieniądze na koszty postępowania (przy skomplikowanych sporach o zapłatę dużych sum opłaty sądowe są wysokie). Dopiero w orzeczeniu kończącym postępowanie sąd rozliczał te koszty, ale w wysokości nominalnej tj. w takiej, w jakiej zostały faktycznie poniesione. Przy długotrwałych procesach siła nabywcza „włożonych” pieniędzy była z reguły niższa niż ich siła z chwili ich „włożenia”.

W  znowelizowanej treści art. 98 k.p.c. ustawodawca częściowo rozwiązał opisany wyżej problem, gdyż wprowadził regulację dotyczącą obowiązku zapłaty odsetek od kwoty zasądzonej tytułem zwrotu kosztów procesu. Do art. 98 k.p.c. dodano bowiem §1¹, który stanowi, iż: Od kwoty zasądzonej tytułem zwrotu kosztów procesu należą się odsetki, w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono, do dnia zapłaty. Jeżeli orzeczenie to jest prawomocne z chwilą wydania, odsetki należą się za czas po upływie tygodnia od dnia jego ogłoszenia do dnia zapłaty, a jeżeli orzeczenie takie podlega doręczeniu z urzędu – za czas po upływie tygodnia od dnia jego doręczenia zobowiązanemu do dnia zapłaty.

Uzasadniając wprowadzenie przedmiotowej zmiany ustawodawca (w uzasadnieniu nowelizacji) wyjaśnił, iż: odsetki od przyznanego zwrotu kosztów procesu powinny, analogicznie jak odsetki od zasądzonego świadczenia, zmotywować strony do skwapliwego wykonywania wyroku. Odsetki od przyznanego zwrotu kosztów procesu należą się z mocy ustawy obok samego zwrotu, co oznacza, że nie jest potrzebny odrębny wniosek o ich przyznanie ani odrębne rozstrzygnięcie o ich przyznaniu (wystarczy samo rozstrzygnięcie o przyznaniu zwrotu kosztów procesu). Dla uniknięcia komplikacji przy orzekaniu wysokość tych odsetek zostaje ustawowo określona jako równa ustawowym odsetkom za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego (art. 481 § 1 Kodeksu cywilnego). Ponieważ stronie zobowiązanej należy dać czas na dobrowolne spełnienie świadczenia, odsetki te należą się:

1. co do zasady – za czas od uprawomocnienia się orzeczenia, którym je ustalono, do dnia zapłaty,
2. w przypadku, gdy orzeczenie to jest prawomocne z chwilą wydania (przede wszystkim wyrok sądu II instancji) – za czas po upływie tygodnia od dnia jego ogłoszenia do dnia zapłaty,
3. jeżeli orzeczenie prawomocne z chwilą wydania podlega doręczeniu z urzędu – za czas po upływie tygodnia od dnia jego doręczenia zobowiązanemu do dnia zapłaty.

Ponosząc w toku postępowania wydatek, np. na koszty przeprowadzenia dowodu (z reguły najczęściej na wynagrodzenie za opinię biegłego), strona zamraża środki finansowe na czas od poniesienia tego wydatku do jego zwrotu przez stronę przeciwną. Jeżeli wydatek taki w okolicznościach danej sprawy jest szczególnie wysoki, strona powinna mieć możliwość rekompensaty za okres niekorzystania ze swoich środków. Należy więc przewidzieć, że w szczególnie uzasadnionym przypadku, na wniosek strony, która w toku procesu poniosła szczególnie wysoki wydatek podlegający zwrotowi, sąd może jej przyznać opisane wyżej odsetki od kwoty równej temu wydatkowi za czas od dnia jego poniesienia przez stronę do dnia zapłaty.

Dodatkowo, w art. 98 §1² k.p.c. przewidziano również możliwość zasądzenia odsetek na wniosek strony, która w toku procesu poniosła „szczególnie wysoki wydatek”: W szczególnie uzasadnionym przypadku, na wniosek strony, która w toku procesu poniosła szczególnie wysoki wydatek podlegający zwrotowi, sąd może przyznać jej odsetki przewidziane w § 1¹ od kwoty równej temu wydatkowi za czas od dnia jego poniesienia przez stronę do dnia zapłaty.